१० ऑक्टोबर- जागतिक मानसिक आरोग्य दिन

१० ऑक्टोबर हा दिवस जगभरात जागतिक मानसिक आरोग्य दिन म्हणुन साजरा केला जातो.मानसिक आजार व आरोग्य त्याबाबतचे उपचार ,निर्माण होणारे विविध प्रश्न यासाठी समाजामध्ये जनजागृती होण्यासाठी हा दिवस साजरा केला जातो.

जागतिक आरोग्य संघटना  आरोग्य विषयक विविध आजाराबाबत माहिती देण्याचे काम करते हे आपण सर्वच जण जाणत आहात.व या संघटनेकडून दरवर्षी मानसिक आरोग्य दिनानिमित्त एक घोष वाक्य प्रसिद्ध केल जाते .ह्या घोषवाक्यानुसार त्या त्या क्षेत्रातील  अथवा विभागातील  कार्य करणारे व्यक्ति  आजाराबाबत  माहिती व मार्गदर्शन प्रसारित करण्याचे काम करीत असतात. सालाबाद प्रमाणे या वर्षीचे घोषवाक्य आहे  “ कामाच्या ठिकाणी मानसिक आरोग्याला प्राधान्य देण्याची वेळ आली आहे.” सोप्या भाषेत सांगायचे झाले तर कामाच्या ठिकाणचे मानसिक आरोग्य …

जागतिक आरोग्य संघटना यांनी मानसिक आरोग्य आणि काम यांच्यातील महत्वाच्या संबधावर लक्ष केन्द्रित करण्यासाठी हे घोषवाक्य यावर्षी  जाहिर केल आहे.सुरक्षित ,निरोगी,कामाचे वातावरण हे मानसिक आरोग्यासाठी सरंक्षणात्मक घटक म्हणून काम करू शकते.कलंक ,भेदभाव आणि छळ त्यामुळे कार्यक्षमतेवर त्याचा परिणाम होताना दिसून येत आहे. साहजिकच कामाच्या ठिकाणी चिंता,ताण तणाव ,नैराश्य,निद्रानाश सारख्या इत्यादि मानसिक आजरांची सुरुवात होताना दिसून येत आहे.

जागितक लोकसंख्येपैकी ६० ते ७० % व्यक्ति कामावर असताना मानसिक आरोग्याला होणारे धोके टाळता  येतात.आणि कामाच्या ठिकाणी मानसिक आरोग्य सुधारण्यासाठी  एकत्र काम करणे आवश्यक आहे .

आजचे जीवन हे स्पर्धेचे युग म्हटले जाते.व्यक्ति हा कमी वेळात प्रगति करण्यासाठी धावपळ करीत असतो.या शर्यतीत तो कामाच्या ठिकाणी भेदभाव,असूया ,द्वेष ,राजकारण इत्यादि गोष्टींचा सामना करत आपल काम प्रगतिपथावर नेण्याचे कार्य करीत असतो.पण हां प्रवास म्हणावा तितका सोपा नाही हे माहिती असुनही आपल्या जबाबदारया व् स्वप्ने पूर्ण करण्यासाठी त्याची धावपळ ही सुरूच  असते. आणि या धावपळ करण्यातच व्यक्तीला निद्रानाश,जेवणाच्या तक्रारी ,चिंता,नैराश्य इत्यादि प्रकारच्या आजराना सामोरे जावे लागते.अश्याप्रकारचे वातवरण खरतर कमीजास्त प्रमाणात सर्वांच्याच बाबतीत असते.पण आपले मानसिक आरोग्य उत्तम ठेवणे हे आपण दुर्लक्ष करतो व भविष्यात आजाराला स्वीकारन्याशिवाय पर्याय नसतो.

कामाच्या ठिकाणी मानसिक आरोग्य ठीक नसल्यास मनोसामाजिक समस्या निर्माण होतात..जसे की 

• व्यक्तीवर प्रभाव – मानसिक आरोग्य बिघडलेल्या व्यक्तीचा त्यांच्या स्वतःवर, कामावर,कुटुंबात परिणाम झालेला दिसून येतो.आत्मविश्वासाची कमी ,काम न करण्याची इच्छा, रोजगार गमावने इत्यादि गोष्टीना तो सामोरे जात असतो.त्याच बरोबर जेवण कमी ,निद्रानाश, ताण ,चिंता,व्यसन, इत्यादि मानसिक आजाराने तो ग्रासलेला दिसून येतो.
• काम व समाजावर त्याचा व्यापक प्रभाव पडताना दिसून येतो – बिघडलेल्या मानसिक आरोग्यामुळे कामाच्या ठिकाणी कामगिरी व कार्यक्षमता कमी होऊ शकते.कामावर सतत गैरहजर राहणे खोट बोलणे यात वाढ होऊ शकते.केवळनैराश्य आणि चिंता मुळे दरवर्षी अंदाजे १२ अब्ज कामाचे दिवस वाया जातात.कामाच्या ठिकाणी स्पर्धा ,भेदभाव,राजकारण,कलंक ,दुजाभाव,इत्यादिमुळे काम करताना अडथळे निर्माण होतात.

समाजात वावरताना ह्या व्यक्तीचे मानसिक आरोग्य चांगले नाही,त्याचे काम सुटले,तो आता बेरोजगार आहे,तो व्यसनी आहे,वेडा आहे.अश्याप्रकारची चर्चा केली जाते व त्यामुळे तय व्यक्तीला तान तणाव याला सामोरे जावे लागते.

कामाच्या ठिकाणी सर्वांचेच मानसिक आरोग्य उत्तम रहावे म्हणून कार्यालय प्रशासन सहकारी आणि स्वतः यांची महत्वाची भूमिका आहे असे मला वाटते.पुढे नमूद केलेल्या मुद्यावर एक दृष्टिक्षेप टाकल्यास आपण आपल्या कार्यालय,कामाचे ठिकाणयेथे मानसिक आरोग्य चांगले ठेऊ शकतोहे समजेल.

• मानसिक आरोग्यास समर्थन देण्यासाठी व्यवस्थापकाना प्रशिक्षण देणे.
• आत्मविश्वास ,कामाचा उद्देश आणि यशाची भावना काम करताना रहावी यासाठी कार्यशाला आयोजित करणे.
• कामाच्या ठिकाणी बैठक व्यवस्था ,स्वच्छ सूर्यप्रकाश, कामाचे योग्य नियोजन,कामाचे तास ,सुट्याइत्यादि गोष्ठी बाबत आखणी करने
• समुपदेशन केंद्र स्थापन करणे.
• कार्यालय येथे  मानसिक आरोग्य उत्तम राहण्यासाठी प्राणायम,योगा,सारखे सत्रे आयोजित करणे.
• कर्मचारी वर्ग याचे मानसिक आरोग्या बरोबरच शारीरिक आरोग्य उत्तम राहण्यासाठी क्रीडा स्पर्धा आयोजित करणे.
• कार्यालयात सर्वांसाठी माइंडफुलनेस , तणावमुक्त जीवन इत्यादि विषयावर व्याख्यान ठेवावे.
• व्यक्तिमत्व विकास ,व्यावसायिक कौशल्ये प्रशिक्षण आयोजित करावे.कार्यालयात सण –समारंभ साजरे करावेत.
• कर्मचारी त्याच्या पसंती नुसार व गुणविशेषा नुसार त्याला कार्य करण्यास द्यावे.

 मानसिक आरोग्य हे तेव्हाच उत्तम राहील जो एकमेकास समजुन घेईल.व व्यक्तिच्या अडचणीत त्याला मदत करेल.

सौ .रोहिणी भोसले –शेख
समाज सेवा अधिक्षक
प्रादेशिक मनोरुग्नालय,येरवडा, पुणे